“იქ სადაც ბატონობს კერძო საკუთრება, სადაც ყველაფერი ფულით იზომება, თითქმის შეუძლებელია სახელმწიფო საქმეთა წარმატებით მართვა. ასეთ საზოგადოებაში გამართლებული იქნება, რომ ყველაფერი საუკეთესო ყველაზე უფრო უღირსთ ხვდებათ და ეს ყველაფერი ხალხის ძალიან მცირე ნაწილს აქვს განაწილებული. სახსრების განაწილება თანაბარი და სამართლიანი წესით შესაძლებელია მხოლოდ კერძო საკუთრების მოსპობის პირობებში, ხოლო სანამ ის იქნება კაცობრიობის საუკეთესო და უდიდეს ნაწილს ვერასდროს ექნება უღირსთა და მცონარათ ხელში არსებული ფუფუნება.”
ამ სიტყვების ავტორი, 537 წლის წინ წინ, 1478 წელს, ტომას მორი სამყაროს მოევლინა. მორის მამა იმ დროისთვის შეძლებული ლონდონელი იურისტი იყო. მორმა დაწყებითი განათლება წმ. ანტონიუსის გრამატიკულ სკოლაში მიიღო, რომელიც ერთ-ერთი საუკეთესო დაწესებულებითი სკოლა იყო ინგლისში. 1497 წელს მან ოქსფორდის უნივერსიტეტში ჩააბარა. აღსანიშნავია, რომ ამ დროისთვის ოქსფორდის უნივერსიტეტი ინგლისის ჰუმანიზმის ცენტრს წარმოადგენდა. ორ წელიწადში მამის თხონით, მან დატოვა ოქსფორდი და ლონდონში დაბრუნებულმა იურისპრუდენციის შესწავალა დაიწყო.
27 წლის მორი უკვე ინგლისის პარლამენტის თემთა პალატის წევრი იყო. სულ მალე მეფესთან კონფლიქტის გამო მას ინგლისის დატოვება მოუწია, მაგრამ ჰენრი მეშვიდის გარდაცვალებისთანავე, 1509 წელს, ის ინგლისში დაბრუნდა. მან მალევე განაახლა საზოგადოებრივი მოღვაწეობა და ერთ წელიწადში ინგლისს პარლამენტის დეპუტატად მოევლინა.
დაძაბული და როგორც თავად ამბობდა, დამღლელი მოღვაწეობის მიუხედავად, ის ლიტერატურულ მოღვაწეობასაც განაგრძობდა. მას უამრავ ნაშრომთან ერთად ეკუთვნის ძველი ბერძენ პოეტთა თარგმანები, მაგრამ მის მთავარ შემოქმედებად მაინც „უტოპია“ ითვლება. „უტოპიის“ წერა მორმა 1515 წელს დაიწყო. წიგნი ორი ნაწილისგან შედგება, პირველ ნაწილს შესავალი შეიძლება ეწოდოს, სადაც ინგლისის სახელმწიფო სტრუქტურის კრიტიკაა, ხოლო მეორე ნაწილში მორი გამოგონილი პერსონაჟის სახელით იწყებს „უტოპიის“, ასევე გამოგონილი კუნძულ-სახელმწიფოს, წყობილების დეტალურ აღწერას. მიუხადავად ამისა, ვარაუდობენ, რომ მორმა თავიდან მეორე ნაწილი დაწერა, ხოლო შემდეგ დაურთო მას პირველი.
მორმა მოახერხა და შეეხო მაშინდელ თითქმის ყველა სოციალ-ეკონომიურ თუ პოლიტიკურ განვითარების პრობლემას. ის არა მარტო ნათელს ხდის არსებულ ეკონომიკურ განვითარებას და როგორც კომენტატორი მატჩს ისე გადმოსცემს, არამედ დროსაც უსწრებს და კაპიტალის დაგროვებისგან გამოწვეულ პროლემებსაც წინასწარ ეხება. მორი არა მარტო ხრწვნის პროცესში მყოფ ფეოდალურ წყობილებას აკრიტიკებს, ის მზარდი კაპიტალისტური განწყობასაც წვდება და ცდილობს მის უარყოფით შედეგებზეც გაგვაფრთხილოს.
უტოპიაში აშკარად იგრძნობა მორის სიმპატიები მშორმელთა მიმართ და აქ ის აშკარად ცდება საკუთარი ეპოქის, ჰუმანისტი ფილოსოფოსის შემოსაზღვრულ ფარგლებს. მისთვის ეს ყველაფერი არც მეტი, არც ნაკლებია და ამ ერთ წინადადებაში იდეალურად ჯდება „ერთი მუჭა გაზულუქებული მდიდრების შეთქმულება უმრავლესობის წინააღმდეგ“.
მორის უტოპიაში მკითხველი ბევრ, იმ დროისთვის, მართლაც გასაოცარ პროგრესულ იდეას გადააწყდება. მაგალითისთვის საკმარისია ქალთა ემანსიპაცია, დღეში ექვს საათიანი შრომა, სიკვდილით დასჯის საზოგადოებისთვის სასარგებლო სადამსჯელო შრომით ჩანაცვლება და ბევრი სხვა. მისი მოსაზრებები სამართლის შესახებ შემდეგია; „იმ სამართალზე მეტი უსამართლობა არაფერია, რომელიც ამართლებს ადამიანის სიკვდილით დასჯას, მხოლოდ იმიტომ, რომ მან ვიღაცას ქონება წაართვა. მითუმეტეს მაშინ, როცა ქურდი იძულებულია მოიპაროს, რადგანაც ის სისტემისგან არის ჩაგრული. გამოდის სისტემა ადამიანს ართმევს უფლებას და ამ უფლების მოპარვის შემთხვევაში თავადვე ასამართლებს.“
მორი რელიგიურ თავისუფლებაზეც საუბრობს და, იმ დროისთვის რამდენადაც რთული წარმოსადენი არ უნდა იყოს, ათეისტების არსებობასაც უშვებს, შეიძლება ითქვას ამ უკანასკნელთა დასჯასაც ემიჯნება, თუმცა მათ მაინც უღირს ადამიანებად მოიხსენიებს. მიუხედავად ზემოთ ჩამოთვლილი უამრავი ნოვატორული იდეისა, მორის იდეალურ სამყაროში კვლავაც, მართლაია ბევრად ჰუმანური კონცეპტით, არსებობენ მონები. ასევე შეზღუდულია ბევრი სამოქალაქო უფლება, რაც დღევანდელ ადამიანს ბუნებრივ უფლებად და განუყრელად ეჩვენება, მაგრამ სრული აფსურდია და წარმოუდგენელია იმ დროში მცხოვრებ ადამიანს ამაზე პასუხი მოსთხოვო. ეს იგივეა აკრიტიკო ნიუტონი მის კლასიკურ მექანიკაში კვანტური მექანიკის გაუთვალისწინებლობის გამო.
მორს ბევრი სოციალიზმის ერთ-ერთ ფუძემდებლად მოიხსენიებს. მას დიდ პატივსცემდნენ და მის გავლენას აღიარებდნენ ისეთი ფიგურები როგორიც იყვნენ ფრიდირიხ ენგელსი, მარქსი, ლენინი და ბევრი სხვა.
მორი ცდილობს თავის უტოპისტურ სახელმწიფოში, რომელსაც აშკარად ეტყობა პლატონის „სახელმწიფოს“ გავლენა, თავისი ფანტაზიის გამოყენებით ყველაფრის დეტალებში აღწერას. მის ფანტაზიას ეკუთვნის გამოგონილი ქალაქების, თანამდებობის პირების, ხელობების, ურთერთდამოკიდებულობების, მოგზაურობების, მონების, სამხედროების და რელიგიების დეტალური დახასიათება.
მორის „უტოპიაში“, რომელიც თავისმხრივ ბერძნულიდან მოდის, უარყოფითბობის ნაწილაკის და ადგილის აღმნიშვნელი სიტყვის შეერთებით, რისი დეფინიციაც დაახლოებით ასე ჟღერს „არარსებული ადგილი“, თქვენ იხილავთ არა მარტო არსებული სისტემის კრიტიკას და მის სრულყოფილების მცდელობას, არამედ თავად ავტორის, ბუნებით ნამდვილი უტოპისტის შინაგანი სამყაროს ჭეშმარიტ უტოპიურობას, რომელმაც თავისი ჰუმანიზმით დროს გაასწრო.
მორი საკუთარმა ხასიათმა, იდეოლოგიამ და უტოპიამ საბოლოოდ თავის გარეშე დატოვა. ამით მან თავისი საყვარელი ფილოსოფოსის, პლატონის მასწავლებლის სოკრატეს ბედი გაიზიარა. თუმცა შეიძლება ამ ყველაფერს ხვდებოდა კიდევაც და ბევრ სოციალურ-ეკონომიურ მოვლენასთან ერთად საკუთარ ბედსაც წინასწარმეტყველებდა, როდესაც თავისი ნაშრომი, ისევე როგორც სიცოცხლე, შედმეგი სიტყვებით, ჭეშმარიტად უტოპისტურად დაასრულა „ამ სურვილების აღსრულების არავითარი იმედი არ მაქვს.“
მორის უტოპიურ „იდეალურ“ სამყაროში არ არსებობდა კერძო საკუთრება, აღარ იყო ფული, ხოლო ოქროს დანიშნულება მონების კისერზე ჯაჭვის ფუნქციას ვერ ცდებოდა, რაც შეეხება დარჩენილს, დარჩენილით საპირფარეშო ქოთნებს ამზადებნენ.
ალბათ ამასვე გულისხმობდა ლენინი, როდესაც ამბოდა „მოვა დრო და ოქორსგან ტუალეტებს დავამზადებთ.“
მას შემდეგ რაც „უტოპია“ სამყაროს მოევლინა ხუთასი წელი გავიდა, მაგრამ მასში წარმოდგენილი ავტორის მოსაზრებები დღესაც აქტუალურია და რამდენადაც პარადოქსალურად არ უნდა ჟღერდეს, მიუხედავად დროში ამხელა ნახტომისა, ის დღეს კიდევ უფრო აქტუალურია ვიდრე ოდესმე.
Internalself
internalself 